To Nevronas.gr για ακόμα μια φορά έδωσε τον «Λόγο στους Γονείς» σε Ημερίδα στο ΕΚΠΑ

Το πρόβλημα της δυσαναγνωσίας
Πώς είναι η ανάγνωση ως διαδικασία;

Με την ανάγνωση μετατρέπεται ο γραπτός λόγος σε προφορικό.Οι ήχοι της γλώσσας συνδυάζονται μεταξύ τους για να δώσουν λέξεις που αυτές σε μια λογική σειρά δίνουν προτάσεις οι οποίες συντάσσουν ένα κείμενο. Το κείμενο μεταφέρει πληροφορίες, ιδέες, σκέψεις, μηνύματα. Αποκαλύπτεται λοιπόν και η χρησιμότητα της ανάγνωσης που δεν είναι άλλη από το να γίνουν κατανοητά στον αναγνώστη τα νοήματα που μεταφέρει ένα κείμενο. Επομένως για να είναι η ανάγνωση αποτελεσματική χρειάζονται δυο προϋποθέσεις :

α) να γίνεται αναγνώριση της μορφής της λέξης
ώστε να αναπαραχθεί προφορικά και
β) να γίνεται κατανοητή η σημασία της ώστε να
οδηγήσει στην κατανόηση της πρότασης και άρα
του κειμένου.

Ως “καλός αναγνώστης” λοιπόν χαρακτηρίζεται ένα παιδί που σε ένα κείμενο, κατάλληλο για το αναπτυξιακό και γνωστικό στάδιο στο οποίο
βρίσκεται, μπορεί να ανταπεξέλθει στο “τεχνικό κομμάτι” της ανάγνωσης δηλαδή:
• να έχει καλή ροή στο λόγο του όσο διαβάζει
• να αυτοδιορθώνεται σε περίπτωση λάθους
αναπαραγωγής μιας λέξης
• να ολοκληρώνει την ανάγνωση σε ένα ικανό χρόνο
• να χρωματίζει τη φωνή του σύμφωνα με το ύφος
του κειμένου
• να τονίζει τις λέξεις σωστά
και παράλληλα να εμφανίζει τα ποιοτικά
χαρακτηριστικά της ανάγνωσης:
• να αναπαράγει τη κεντρική ιδέα του κειμένου που
διαβάζει
• να είναι σε θέση να ερμηνεύσει αυτά που διαβάζει
ανακαλώντας τη προηγούμενη γνώση που έχει για
το θέμα
• να διαμορφώσει μια προσωπική άποψη για το
κείμενο που διάβασε

Τι είναι η δυσαναγνωσία;

Όπως όλες οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αναφέρεται σε παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη και κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι η εκδήλωση
αυτής της αδυναμίας αντιμετωπίζεται ως μη αναμενόμενο γεγονός. Αποτελεί κατηγορία των μαθησιακών δυσκολιών και εστιάζεται στη δυσκολία
της αναγνωστικής ικανότητας αλλά και της προφορικής απόδοσης αυτών που έχουν διαβαστεί.

Τα σημάδια που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το παιδί μας έχει πρόβλημα στην ανάγνωση είναι:

• έντονο κόμπιασμα και παύσεις
• επαναλαμβάνει γράμματα ή συλλαβές των λέξεων
• διαβάζει λάθος τις λέξεις και δεν αυτοδιορθώνεται
• χάνει τη σειρά του κειμένου
• δυσκολεύεται στην ανάγνωση πολυσύλλαβων ή
ασυνήθιστων λέξεων
• παραλείπει, μεταθέτει, προσθέτει, γράμματα ή
συλλαβές ή λέξεις πχ. τηγανηστό  αντί για τηγανητό
• δεν έχει κατανοήσει πλήρως τη λέξη ή πρόταση ή
κείμενο μετά την ανάγνωση του
• συλλαβίζει
• δυσκολεύεται να διαβάσει ακόμα και λέξεις που
έχει δει πολλές φορές
• ο χρόνος ολοκλήρωσης της ανάγνωσης είναι
μακρύς
• δε χρωματίζει το λόγο του ανάλογα με το ύφος του
κειμένου
• ο λόγος του είναι επίπεδος χωρίς να εμφανίζονται
τα σημεία στίξης κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης
• τονίζει λάθος τις λέξεις
• αδυνατεί να αναπαράγει τη κεντρική ιδέα του
κειμένου
• αδυναμία να ερμηνεύσει αυτά που διάβασε
σύμφωνα με αυτά που ήδη γνωρίζει για το θέμα

• αδυναμία να διαμορφώσει άποψη για αυτό που
διάβασε

Μπορεί να παρατηρηθούν και κάποια πρόσθετα ποιοτικά χαρακτηριστικά που συνοδεύουν παιδιά με μαθησιακά προβλήματα. Τέτοια είναι: η
διάσπαση προσοχής, δυσκολίες στο να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει μια εργασία, απροσεξία, αδεξιότητα, ξεχνάει εύκολα τα πράγματα του και τις υποχρεώσεις του.

Τα αίτια που την προκαλούν.Η αιτιολογία της δυσαναγνωσίας δεν είναι σαφής όπως συμβαίνει και με την πλειοψηφία των ειδικών
μαθησιακών δυσκολιών. Οι έρευνες καταλήγουν σε δυσλειτουργία ή σε ατελή αντιληπτική ικανότητα του εγκεφάλου στην αποκωδικοποίηση των λεκτικών ερεθισμάτων. Ως επιβαρυντικοί παράγοντες εμφανίζονται η κληρονομικότητα αλλά και το ακατάλληλο οικογενειακό ή/και σχολικό περιβάλλον.

Πως αντιμετωπίζεται η δυσαναγνωσία.
Είναι γεγονός λοιπόν ότι ένα έξυπνο και ικανό παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να διαβάσει χωρίς λάθη έστω και ένα απλό και σύντομο κείμενο. Όταν υπάρχουν τέτοιες υποψίες θα πρέπει σύντομα να γίνει διάγνωση και η κατάλληλη παρέμβαση με ένα εξατομικευμένο ειδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης που θα καταρτιστεί με γνώμονα τα ιδιαίτερα προβλήματα του παιδιού.

Η έγκαιρη αντιμετώπιση τέτοιων δυσκολιών αποτελεί σημαντικό παράγοντα βελτίωσης της επίδοσης του παιδιού αλλά και της εικόνας που έχει
για τον εαυτό του.

Σύμφωνα με τα διεθνή στατιστικά στοιχεία, τα διαζύγια αυξάνονται κάθε χρόνο και το ποσοστό διαλυμένων γάμων έχει φτάσει ανάλογα με τη χώρα περίπου στο 50-70 %. Στην Ελλάδα τα διαζύγια αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο και έτσι τα τελευταία 10 χρόνια έχουν τριπλασιαστεί. Συνεπώς ο  χωρισμός των γονέων είναι μια πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερα παιδιά και στη χώρα μας.

Ένα μεγάλο ποσοστό διαζυγίων παρατηρείται στην πρώτη δεκαετία του γάμου με αποτέλεσμα να εμπλέκονται πολλές φορές παιδιά μικρής ηλικίας σε αυτήν την οδυνηρή διαδικασία και αν οι γονείς δε χειριστούν το χωρισμό τους κατάλληλα, μπορεί να υπάρξουν δυσμενείς συνέπειες στην ψυχική υγεία και ευεξία των παιδιών τους.

 Επίδραση του διαζυγίου στα παιδιά

Όταν χωρίζουν οι γονείς, το κάθε παιδί κατακλύζεται κατά τη διάρκεια των διαφορετικών σταδίων του χωρισμού από ένα πλήθος συναισθημάτων όπως θυμό, μοναξιά, αμηχανία, ντροπή, απογοήτευση, φόβο και μια  αίσθηση προδοσίας. Αυτά τα συναισθήματα, έχουν σαν αποτέλεσμα διάφορες αντιδράσεις του παιδιού, που ποικίλουν ανάλογα με:

• την ηλικία του
• τη συγκρότηση και την ψυχοσυναισθηματική ωριμότητά του
• την ποιότητα των σχέσεων που είχε το παιδί με τους γονείς του πριν το διαζύγιο
• την ένταση και τη διάρκεια των γονικών συγκρούσεων
• το κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης
• τη δυνατότητα συμβουλευτικής γονέων και της υποστήριξης από κάποιον ειδικό
• τον τρόπο διαχείρισης του χωρισμού από τους γονείς και την ικανότητά τους να ανταποκριθούν
• στις ανάγκες των παιδιών κατά τη διάρκεια του διαζυγίου.

Στις διάφορες φάσεις του χωρισμού το παιδί μπορεί να παρουσιάσει αντιδράσεις όπως:

• Άρνηση

Ιδιαίτερα τα μικρότερα παιδιά καταφεύγουν στην άρνηση της πραγματικότητας ως αμυντικό μηχανισμό. Προτιμούν να πιστεύουν ότι ο γονέας που έφυγε απλά μένει σε ένα άλλο σπίτι και κάποια στιγμή θα γυρίσει.

• Θυμός και επιθετικότητα

Πολλές φορές παρατηρούνται εκρήξεις θυμού και αυξημένη επιθετικότητα του παιδιού προς τους γονείς του και τα αδέλφια του καθώς και τους φίλους του, ως αντίδραση στον χωρισμό των γονέων.

• Εσωστρέφεια και μελαγχολία

Μπορεί όμως, άλλα παιδιά να αντιδρούν με το να κλείνονται στον εαυτό τους, να απομονώνονται και να μελαγχολούν. Πολλά παιδιά βιώνουν  μια περίοδο θλίψης, μέσα στην οποία μαθαίνουν να αποδέχονται την απώλεια της αρχικής οικογενειακής τους  δομής.

• Ενοχές

Δεν είναι σπάνιες, ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα παιδιά νιώθουν ενοχές για τον χωρισμό των γονέων και κατηγορούν τον εαυτό τους («Ο μπαμπάς φεύγει επειδή δεν ήμουν καλό παιδί.») Ένα μεγαλύτερο παιδί μπορεί να καταλάβει ότι δεν είναι  η αιτία του χωρισμού, μπορεί ωστόσο να κατηγορεί τον εαυτό του που δεν μπόρεσε να βελτιώσει την κατάσταση.

• Πτώση στις σχολικές επιδόσεις

Η ανισορροπία της οικογενειακής κατάστασης στα διάφορα στάδια του χωρισμού και η συναισθηματική αναστάτωση του παιδιού έχει πολύ συχνά αρνητικές επιπτώσεις στις σχολικές του επιδόσεις.

• Απομάκρυνση

Ιδιαίτερα σε παιδιά στην εφηβεία βλέπουμε πολλές φορές και αντιδράσεις που δίνουν την εντύπωση ότι τα παιδιά απομακρύνονται από την οικογενειακή ζωή και προσκολλώνται περισσότερο στους φίλους τους.

• Παλινδρόμηση σε μικρότερες ηλικίες

Πολλές φορές τα παιδιά αντιδρούν σε έναν χωρισμό με το να συμπεριφέρονται σαν παιδιά μικρότερης ηλικίας ή να εμφανίζουν συμπεριφορές ενός αναπτυξιακού σταδίου που είχαν ξεπεράσει, όπως νυχτερινή ενούρηση και «μπεμπέκισμα» στην ομιλία ή να απαιτούν την πιπίλα τους, την οποία είχαν πετάξει προ πολλού.

• Προσπάθειες συμφιλίωσης

Ανεξαρτήτως του πόσο φιλικό είναι το διαζύγιο, τις περισσότερες φορές τα παιδιά δε θέλουν να χωρίσουν οι γονείς τους γιατί, βλέπουν ως απώλεια το γεγονός ότι η οικογένειά τους διαλύεται. Μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα όταν ένας γονέας ασκεί σωματική ή ψυχολογική βία προς τον άλλο ή προς τα παιδιά, ενδέχεται να το δεχτούν με ανακούφιση.

Τα παιδιά συνήθως έχουν ελπίδες  ότι οι γονείς τους θα ξανασμίξουν και τα ίδια κάνουν προσπάθειες συμφιλίωσής τους όπως π.χ. να προσπαθούν να κάνουν τους γονείς τους να μιλάνε μεταξύ τους, με το να συμπεριφέρονται ακατάλληλα και έτσι να «παίρνουν» το πρόβλημα από τους γονείς και να γίνονται εκείνα το πρόβλημα με σκοπό να συμμαχούν οι γονείς για την επίλυσή του.

Πότε πρέπει να ζητήσουμε τη συμβουλή ενός ειδικού;

Όταν οι γονείς έχουν πάρει την απόφαση να χωρίσουν, καλό θα ήταν να επισκεφτούν μαζί έναν ειδικό να συμβουλευτούν για τη σωστή διαχείριση του χωρισμού έτσι ώστε να έχει όσο γίνεται λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις στο παιδί τους. Πρέπει να είναι πολύ κοντά στο παιδί τους σε όλες τις φάσεις του χωρισμού και να παρατηρούν τις αντιδράσεις του έτσι ώστε να προλάβουν τυχόν δυσκολίες στην προσαρμογή του παιδιού στη νέα του πραγματικότητα.

Ο παρακάτω κατάλογος αναφέρει επιγραμματικά συμπτώματα / αντιδράσεις του παιδιού που μπορεί να αποτελούν ένδειξη για ανάγκη αυξημένης υποστήριξης ή παρέμβασης από έναν παιδοψυχολόγο:

• επιδείνωση και κλιμάκωση των φυσιολογικών αντιδράσεων (βλ. Αντιδράσεις παιδιών)
• αισθήματα και εκδηλώσεις απόγνωσης και απελπισίας
• έντονη και διαρκή απομόνωση
• σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους
• συχνοί εφιάλτες
• έντονη απασχόληση με την πιθανότητα να αρρωστήσουν τα ίδια ή / και κάποιος άλλος
• προβλήματα συμπεριφοράς
• προβλήματα στο σχολείο με τους συμμαθητές, τα μαθήματα, ή τους εκπαιδευτικούς
  ψέματα
• καταστροφικότητα
• σημαντική αλλαγή συμπεριφοράς και στον χαρακτήρα τους
• επίμονη εκρηκτική και επιθετική συμπεριφορά
• τάσεις φυγής
• κλοπές
• ψυχοσωματικές ενοχλήσεις
• έντονοι και μη ρεαλιστικοί φόβοι.

Συμβουλές για ένα διαζύγιο όσο γίνεται πιο ανώδυνο για τα παιδιά

• Καλό θα είναι οι δυο γονείς σε ένα πνεύμα συνεργασίας να εξηγήσουν με ήρεμο και απλό τρόπο ανάλογα με την  ηλικία, το χαρακτήρα και τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, ότι πρόκειται να χωρίσουν και να συζητήσουν μαζί του για τις αλλαγές που θα γίνουν στη ζωή του. Πρέπει να περάσουν το μήνυμα ότι ο χωρισμός είναι η καλύτερη λύση σε ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι γονείς και ότι είναι το πρώτο βήμα καλυτέρευσης μιας δύσκολης κατάστασης. Θα πρέπει να του επιβεβαιώσουν ότι δεν έχει καμία ευθύνη για τον χωρισμό και ότι οι γονείς του θα το αγαπάνε όπως πριν και θα μείνουν ο μπαμπάς του και η μαμά του για όλη του τη ζωή.
• Ο χωρισμός σημαίνει το τέλος της συντροφικής σχέσης του ζευγαριού, αλλά δεν παύουν να είναι οι γονείς  του παιδιού τους. Τα παιδιά έχουν ανάγκη και τους δύο γονείς και η ανατροφή των παιδιών καθώς και η διαπαιδαγώγησή τους είναι ευθύνη και των δύο. Προσπαθήστε να διατηρήσετε μια σχέση όπου θα επικοινωνείτε χωρίς μεγάλη δυσφορία και εντάσεις και θα συνεργάζεστε για το καλό του παιδιού σας. Πρέπει να ανταλλάσετε παρατηρήσεις αναφορικά με όσα συμβαίνουν στη ζωή του παιδιού και χρειάζεται να χειρίζεστε από κοινού τα διάφορα θέματα και τυχόν προβλήματα που έχουν να κάνουν με το παιδί έτσι ώστε να μην πάρουν μεγαλύτερες διαστάσεις.
• Καλό θα ήταν να επιδιώξετε την από κοινού επιμέλεια του παιδιού, γιατί έρευνες έχουν δείξει ότι είναι προτιμότερο για την εξέλιξη του παιδιού, να ασχολούνται και οι δύο γονείς μαζί του και το παιδί να έχει επαφή και με τους δύο. Η από κοινού επιμέλεια βέβαια έχει ως προϋπόθεση την καλή επικοινωνία των γονέων όσον αφορά στο παιδί τους. Θα πρέπει να παραμερίζουν τις διαφορές τους και να συμβιβάζονται για χάρη του. Είναι καλύτερα για το παιδί να βλέπει και τους δύο γονείς του τακτικά, σε προκαθορισμένες μέρες και ώρες, παρά να έχει περιστασιακή ή και καμία επαφή με τον ένα γονέα, εκτός αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι, αν π.χ. ο γονέας ασκεί ψυχολογική  ή σωματική βία στο παιδί ή αν το παιδί βιώνει ακατάλληλες καταστάσεις στο σπίτι του. Σε αυτές τις περιπτώσεις η συμβουλή από ειδικούς κρίνεται απαραίτητη.
• Σεβαστείτε τη σχέση του παιδιού με τον άλλο γονέα χωρίς να του δημιουργήσετε ενοχές επειδή χαίρεται αυτή την επαφή.
• Συζητήστε με το παιδί τις αλλαγές που πρόκειται να γίνουν στο καθημερινό του πρόγραμμα και τι περιμένετε από εκείνο. Δεν πρέπει όμως σε καμία περίπτωση να περάσετε το μήνυμα ότι πρέπει να αναλάβει το ρόλο ενός μεγάλου. Γι΄ αυτόν τον λόγο δεν πρέπει να κάνετε σχόλια όπως «Τώρα εσύ είσαι ο άντρας της οικογένειας.» ή «Τώρα πρέπει εσύ να προσέχεις τη μαμά σου.»
• Οι γονείς πρέπει να το ενθαρρύνουν να μιλήσει για τα συναισθήματά του, για τις ανησυχίες του και για τους φόβους του, χωρίς όμως να κατακλύζουν το παιδί ή να το πιέζουν ή να προκαλούν τη συζήτησή γύρω από το χωρισμό για την αποφόρτιση των δικών τους συναισθημάτων.
• Επειδή οι σχέσεις με τους παππούδες, τις γιαγιάδες και τους άλλους συγγενείς λειτουργούν εξισορροπητικά, πρέπει να φροντίσετε να τους βλέπει και μετά το χωρισμό. Δεν πρέπει να του δημιουργήσετε ενοχές επειδή επιθυμεί να βλέπει τα πρώην πεθερικά σας ή άλλους συγγενείς του/της πρώην συντρόφού σας.
• Ένα διαζύγιο φέρνει τεράστιες αλλαγές στη ζωή ενός παιδιού. Διαλύεται ο κόσμος που γνώριζε μέχρι τότε και νιώθει ότι η ζωή του πλέον δεν είναι προβλέψιμη, γεγονός που του δημιουργεί μεγάλη ανασφάλεια. Επίσης βιώνει έντονα την αίσθηση της απώλειας και πενθεί για το άτομο που έχει φύγει από το σπίτι και πολλές φορές ζει με τον φόβο ότι  αφού έφυγε ο ένας γονέας, υπάρχει κίνδυνος να  χάσει και τον άλλο, προκαλώντας το αίσθημα της προοπτικής να μείνει μόνο στον κόσμο. Πολλές φορές χάνει ταυτόχρονα και την άμεση επαφή με κάποιους φίλους, συγγενείς, γείτονες και άλλους ανθρώπους που είχε δημιουργήσει συναισθηματικούς δεσμούς, ιδιαίτερα όταν παράλληλα με τον  χωρισμό μετακομίζει σε άλλο σπίτι ή και σε άλλη πόλη. Γι’ αυτούς τους λόγους είναι πάρα πολύ σημαντικό να εξασφαλίσουν οι γονείς όσο γίνεται πιο σύντομα μια καθημερινή σταθερότητα και «ρουτίνα» για το παιδί για να νιώσει ασφάλεια και σιγουριά. Αυτό σημαίνει συγκεκριμένα:
• πέρα από τις απαραίτητες αλλαγές, να φροντίζουν οι γονείς να συνεχίσει το παιδί τη ζωή που είχε και πριν το χωρισμό με τις εξωσχολικές δραστηριότητες, τα χόμπι του, το σχολείο του και με τις παρέες του.
• να έχει σταθερή επαφή και επικοινωνία με τον γονέα που έφυγε από το σπίτι και να φροντίσουν να υπάρχουν σταθερές ώρες και μέρες που το βλέπει για να καλλιεργήσουν την αίσθηση της σιγουριάς και ασφάλειας στο παιδί και όχι όποτε «μπορεί» ή «βολεύει» να βλέπει το παιδί.
  οι δύο γονείς πρέπει να υιοθετούν μια κοινή στάση προς το παιδί. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνούν για το γενικό σκεπτικό της διαπαιδαγώγησής του, με το να βάλουν τα ίδια όρια, να μην επιτρέπει ο ένας γονέας αυτό που απαγορεύει ο άλλος και να συμμετέχουν και οι δυο γονείς στις καθημερινές υποχρεώσεις του , π.χ. η μελέτη για το σχολείο, για να αποφευχθεί η ταύτιση του ενός γονέα με τις «υποχρεώσεις» και του άλλου με τη «διασκέδαση».
• Oι γονείς πρέπει να ενημερώσουν άτομα που συναναστρέφονται με το παιδί (δασκάλους, νηπιαγωγούς, προπονητές κτλ.) για τον χωρισμό τους  για να χειρίζονται το θέμα αυτό με ευαισθησία και κατανόηση, αλλά και για να τους ενημερώνουν για τυχόν αντιδράσεις ή αλλαγές συμπεριφοράς του παιδιού τους, τις οποίες μπορεί να μην εκδηλώνει στο σπίτι.
  Ίσως ακόμα πιο σημαντικό από τις συμβουλές για το τι θα ήταν καλό να κάνετε, είναι να προσέχετε ιδιαίτερα αντιδράσεις και συμπεριφορές προς αποφυγή:

 

• ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί ως «ενδιάμεσο» που θα μεταφέρει μηνύματα  στον πρώην σύντροφό σας.
• ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί σας ως «σύμμαχο» για την αντιμετώπιση προβλημάτων και καταστάσεων που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τους γονείς.
• ΜΗ ζητάτε από το παιδί να κρατάει μυστικά από τον πρώην σύντροφό σας.
• ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί ως μέσο διαπραγμάτευσης.
• ΜΗΝ υποτιμάτε τον άλλο γονέα μπροστά στο παιδί.
• ΜΗΝ αντιμετωπίζετε το παιδί ως «έμπιστο φίλο».
• ΜΗ χρησιμοποιείτε το παιδί σαν «υποκατάστατο» του/της πρώην συντρόφου σας, για παράδειγμα, να μην κοιμάστε μαζί , να μην του αναθέτετε υποχρεώσεις που δεν ανταποκρίνονται στην ηλικία του ή στο ρόλο του.
• ΜΗΝ καταφύγετε σε υλικά ανταλλάγματα επειδή νιώθετε ενοχές για τον χωρισμό σας
• ΜΗΝ παραμελήσετε τον εαυτό σας, γιατί θα μεταδώσετε έτσι στο παιδί σας ένα μήνυμα απελπισίας και απόγνωσης το οποίο είναι πολύ πιθανό να το υιοθετήσει εμμέσως και το ίδιο.

«Μένω στο γάμο λόγο των παιδιών» – Μία σωστή απόφαση;

Ο φόβος της πιθανής αρνητικής επίδρασης στα παιδιά καθώς και η οικονομική ανασφάλεια είναι συνήθως οι πιο ανασταλτικοί παράγοντες για να χωρίσει ένα ζευγάρι που βρίσκεται σε μια δυσλειτουργική, αποτυχημένη ή ακόμη και καταστροφική σχέση. Πολλές φορές, όταν ένα ζευγάρι μένει μαζί μόνο λόγω της ύπαρξης ενός παιδιού, οι δυο σύζυγοι αποποιούνται τις ευθύνες που οι ίδιοι έχουν για την αντιμετώπιση της άσχημης κατάστασης που βιώνουν. Αποτέλεσμα είναι να λειτουργεί το παιδί ως άλλοθι για τη διαιώνιση μιας δυσλειτουργικής, ανισόρροπης και πολλές φορές παθολογικής κατάστασης, στην οποία ουσιαστικά υποφέρουν όλα τα μέλη της οικογένειας, ενώ στην πραγματικότητα οι λόγοι που το ζευγάρι δεν  αποφασίζει να χωρίσει είναι άλλοι, όπως π.χ. ανασφάλεια καθώς και κοινωνικοί και οικονομικοί λόγοι.

Τις περισσότερες φορές άλλωστε, δεν είναι αυτό καθαυτό το γεγονός του διαζυγίου που πληγώνει τα παιδιά, αλλά η εχθρότητα, οι συγκρούσεις, η έλλειψη λειτουργικής επικοινωνίας και οι διαμάχες που προηγούνται του χωρισμού, καθώς και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιείται το διαζύγιο. Εκεί συνήθως οφείλονται οι αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχικό κόσμο των παιδιών.

Οι γονείς που μένουν μαζί μόνο «λόγω των παιδιών» πρέπει να λάβουν σοβαρά υπ’ όψιν τα παρακάτω:

• το ψυχολογικό και ψυχοσωματικό κόστος της παραμονής σε μια  αποτυχημένη σχέση για τους δυο συζύγους με τις ανάλογες συνέπειες στην ψυχική υγεία και ευεξία των παιδιών
• τον αντίκτυπο που έχει στο παιδί η αίσθηση ότι εκείνο είναι ο μοναδικός λόγος που είναι οι γονείς του μαζί και υποφέρουν καθημερινά, πράγμα που το κάνει να νιώθει ενοχές και θλίψη
• το πρότυπο που δίνουν οι γονείς στο παιδί σχετικά με τις μελλοντικές του επιλογές στις σχέσεις του – (έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που βλέπουν τους γονείς τους να συμπεριφέρονται επιθετικά, εριστικά με περιφρόνηση ή ψυχρότητα είναι πολύ πιθανό να υιοθετήσουν μια παρόμοια συμπεριφορά στις μελλοντικές τους σχέσεις)
• τη σύγχυση που δημιουργείται στο παιδί με τα «διπλά μηνύματα» που λαμβάνει με το να βιώνει καθημερινά να μένουν μαζί δύο άνθρωποι που θα ήθελαν ουσιαστικά να είναι χωριστά, να εισπράττει την ψυχρότητα και την έλλειψη συνοχής και ενσυναίσθησης.

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι από το να αντιμετωπίσουμε τις όποιες δυσάρεστες συνέπειες ενός διαζυγίου είναι καλύτερη η πρόληψή του. Ένα άτομο που παντρεύεται για την οικονομική του εξασφάλιση, για κοινωνικούς λόγους ή για να ξεφύγει από μια δυσάρεστη κατάσταση στο πατρικό του σπίτι, σίγουρα έχει μεγάλες πιθανότητες να αντιμετωπίσει δυσκολίες στο γάμο του, οι οποίες μπορεί να καταλήξουν και στον χωρισμό.

Συμβαίνει όμως και σε ζευγάρια που παντρεύτηκαν από αμοιβαία αγάπη και η σχέση τους χαρακτηρίζεται από σεβασμό, αποδοχή και μοίρασμα, να αντιμετωπίσουν σε μια φάση της σχέσης τους δυσκολίες και προβλήματα για διάφορες αιτίες. Πολλές φορές μειώνεται τότε η δυνατότητα επικοινωνίας και το ζευγάρι απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Σε τέτοιες περιπτώσεις έχει αποδειχτεί πολύ χρήσιμη η παρέμβαση ενός ειδικού ως «βοηθού επικοινωνίας»  ο οποίος βοηθάει το ζευγάρι να ξαναβρεί τη δική του ισορροπία στη σχέση του.  Αναπόσπαστη προϋπόθεση για μια συμβουλευτική / θεραπεία ζευγαριών αποτελεί η αμοιβαία θέληση του ζευγαριού για επένδυση στη σχέση τους. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι πολύ σημαντικό να απευθύνεται το ζευγάρι στον ειδικό στο αρχικό στάδιο των δυσκολιών τους και όχι όταν έχουν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια βελτίωσης. Έτσι αυξάνονται κατά πολύ οι πιθανότητες να αναστραφεί και να διορθωθεί η κατάσταση.

Η συμβουλευτική ζεύγους δεν έχει όμως ως μοναδικό στόχο να παραμείνει μαζί το ζευγάρι. Μια έκβαση μπορεί να είναι επίσης η ώριμη απόφαση του ζευγαριού να χωρίσει έχοντας αποδεχτεί το τέλος της σχέσης τους και το  διαζύγιο να αποτελεί την  έσχατη λύση μετά από εξάντληση όλων των δυνατών τρόπων  βελτίωσης της σχέσης του ζευγαριού. Ο χωρισμός μπορεί να είναι η λιγότερο κακή λύση σε μία δυσλειτουργική ή ακόμα και παθολογική οικογενειακή κατάσταση.

Συνεπώς υπάρχουν οι προϋποθέσεις, έτσι ώστε ο χωρισμός ενός ζευγαριού, με γνώμονα τον αμοιβαίο σεβασμό, να γίνει η αφετηρία για μια καλύτερη ζωή και των δυο τους, αλλά και των παιδιών τους. 

Από τη στιγμή που γεννιέται ένα παιδί, οι γονείς βάζουν συνεχώς όρια γύρω του για να το προστατέψουν, χωρίς να κάνουν δεύτερη σκέψη για αυτό. Είναι αυτονόητο.  Περιορίζουν τον εξωτερικό κόσμο για  να μην εισχωρήσει στον κόσμο του παιδιού περισσότερο από όσο θεωρούν σωστό και αναγκαίο για την εξασφάλιση της σωματικής και ψυχικής ασφάλειάς του. Οριοθετούν τον χώρο του και  το  προστατεύουν από το κρύο και τη ζέστη και γενικότερα από καταστάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν κίνδυνο για το παιδί. Βάζουν όμως και όρια στον εσωτερικό του κόσμο, φροντίζοντας να μην πεινάσει ή διψάσει και να είναι καθαρό.

Συνήθως οι γονείς δε συνειδητοποιούν ότι βάζουν όρια από τη στιγμή που έρχεται στον κόσμο το παιδί τους και για όσο διάστημα είναι παθητικό και δεν αμφισβητεί τα όρια αυτά.

Όσο μεγαλώνει το παιδί όμως, αρχίζει σιγά – σιγά τα αμφισβητεί γιατί τα «θέλω» του έρχονται  σε σύγκρουση με τα «μπορώ» του και τα «θέλω» των γονέων του. Τότε πολλοί γονείς δυσκολεύονται να βάλουν όρια στο παιδί τους ή βάζουν όρια, αλλά αδυνατούν να είναι σταθεροί στην τήρησή τους. Μεγαλώνοντας, το παιδί  διεκδικεί όλο και περισσότερο να ορίζει και να κατευθύνει τη ζωή του, να δοκιμάζει καινούριες καταστάσεις και να βιώνει δικές του εμπειρίες χωρίς την καθοδήγηση των γονέων, πράγμα το οποίο φτάνει στον πιο έντονο βαθμό του κατά την περίοδο της εφηβείας. Πολλοί γονείς νιώθουν ανασφάλεια για το πόσο στενά πρέπει να είναι τα όρια που θα θέσουν στο παιδί τους, πόσο πρέπει να υποχωρήσουν και πότε πρέπει να αφήσουν το παιδί τους να κάνει τα δικά του βήματα.

 

Σε τι χρησιμεύουν τα όρια στη διαπαιδαγώγηση;

Τα όρια είναι εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να «χτίσουμε» σχέσεις συνεργασίας, για να γνωστοποιούμε στα παιδιά τι θέλουμε καθώς επίσης και τι εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν προκειμένου να μπορέσουν να πάρουν αυτό που θέλουν. Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς είναι αυτό που βοηθά το παιδί να κατανοήσει τους κανόνες και τις προσδοκίες των γονέων του επομένως σχετίζεται με τη διδασκαλία και όχι με την τιμωρία.

Τι αντίκτυπο έχουν τα όρια που βάζουν οι γονείς  στα παιδιά;

• Τα παιδιά αισθάνονται ανασφάλεια και για να νιώσουν ασφαλή, θέλουν να ξέρουν ότι βρίσκονται υπό την προστασία και την καθοδήγηση των γονέων τους. Με τη θέσπιση ορίων μέσα σε ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο καλλιεργείται η υπευθυνότητα του παιδιού, τα παιδιά θα μπορέσουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να πειραματιστούν, έχοντας τους γονείς ως σημείο αναφοράς, ώστε αργότερα να αυτονομηθούν, να νιώθουν ικανά να επιλύουν προβλήματα και να έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους. Τα όρια μπορεί να είναι περιορισμοί που  εξοργίζουν κάποιες φορές το παιδί, αλλά παράλληλα λειτουργούν σαν πύλες που πίσω τους νιώθει ασφαλές.
• Τα όρια αφήνουν περιθώρια στο παιδί να αλλάξει τη συμπεριφορά του έτσι ώστε να καταφέρει να ικανοποιήσει τις ανάγκες του και επικεντρώνονται στο να δημιουργούν και να προσφέρουν πιο εποικοδομητικές επιλογές. Σε αντίθεση με αυτό, οι τιμωρίες και οι απειλές επικεντρώνονται στην αρνητική συμπεριφορά και αποσκοπούν στην διακοπή της,  χωρίς να δείχνουν στο παιδί μια εναλλακτική επιλογή η οποία θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του.
• Άπειρες μελέτες έχουν δείξει, ότι τα παιδιά στα οποία οι γονείς θέτουν σταθερά όρια που δεν περιορίζουν τις ευκαιρίες για πειραματισμό και επιτρέπουν την αυθόρμητη έκφραση, έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, είναι ανεξάρτητα και υπεύθυνα.
• Το παιδί, ναι μεν δοκιμάζει τα όρια, όχι όμως για να προκαλέσει τους γονείς ή να «περάσει το δικό του», αλλά γιατί η παρόρμησή του να ξεπεράσει το όριο είναι δυνατή και θέλει να εξετάσει κατά πόσο το όριο εξακολουθεί να ισχύει.

Ποιες είναι οι  συνέπειες στην οικογένεια και στις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της, όταν οι γονείς οριοθετούν τα παιδιά τους;

• Όταν οι γονείς βάζουν σταθερά όρια στα παιδιά τους και τα παιδιά ξέρουν τι επιτρέπεται, κάτω από ποιες συνθήκες και τι απαγορεύεται, μακροπρόθεσμα μειώνονται κατά πολύ οι διαμάχες μεταξύ γονέα και παιδιού και ελαχιστοποιούνται εκδηλώσεις δυσπροσάρμοστης συμπεριφοράς (γκρίνιες, εκρήξεις θυμού) του παιδιού. Αυτό συμβαίνει διότι το παιδί δε θα κάνει κάτι που ξέρει ότι δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, ξέρει δηλαδή ότι όσο και να «γκρινιάζει», δε θα πάρει τη σοκολάτα που θέλει και ξέρει και το γιατί. Μια συμπεριφορά που επανειλημμένα δεν είχε θετικό αποτέλεσμα στο παρελθόν (με την γκρίνια δεν πήρε τη σοκολάτα) μακροπρόθεσμα δε θα επαναληφθεί. Κατά καιρούς βέβαια θα γίνονται «δοκιμές» γιατί το παιδί θα εξετάζει αν εξακολουθεί να ισχύει το όριο αυτό.
• Όταν υπάρχουν ξεκάθαρα όρια στην οικογένεια, μειώνεται και η πιθανότητα συναισθηματικού ξεσπάσματος θυμού ή απογοήτευσης των γονέων, γιατί λειτουργούν συνειδητά ανάλογα με τα όρια που έχουν βάλει και έτσι προλαβαίνουν κατά πολύ συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις.
• Η κατάλληλη οριοθέτηση επιτρέπει τις θετικές και τις αρνητικές επιπτώσεις να υπάρχουν σε ένα μη τιμωριτικό περιβάλλον, γιατί οι αρνητικές συνέπειες είναι απλά η απουσία των θετικών επιπτώσεων μιας επιλογής που έκανε το παιδί.  Έτσι π.χ. αν δεν κάνει την εργασία του, δε θα πάει βόλτα.
• Γενικά, σε μια πετυχημένη οριοθέτηση, όλοι είναι κερδισμένοι („win-win”) γιατί οι γονείς έχουν περάσει στο παιδί κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να έχει αυτό που θέλει και έτσι υπάρχει μέσα σε ένα κλίμα σεβασμού μια ισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες των γονέων και τις ανάγκες του παιδιού. Επίσης μαθαίνουν όλα τα μέλη της οικογένειας να βλέπουν μια κατάσταση από την οπτική γωνία του άλλου. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε μια ευελιξία σκέψης και μακροπρόθεσμα σε μια πιο σφαιρική αντίληψη.
   

Ποιες είναι οι συνέπειες για το παιδί αν δεν υπάρχουν όρια στην οικογένεια;

• Τα παιδιά που τους επιτρέπεται να κάνουν τα πάντα σε οποιαδήποτε στιγμή, δε μαθαίνουν υποχώρηση, εκτίμηση, συμβιβασμό, αλλά και σεβασμό προς τον άλλο. Όταν θα βρίσκονται με άλλα παιδιά, δε θα ξέρουν πώς να μοιράζονται ούτε και να παίζουν μαζί τους επί ίσοις  όροις. Έτσι, το παιδί δεν αποκτά τις ικανότητες που θα του επιτρέψουν να βρίσκεται με άλλους αν αυτοί δεν έχουν αποκλειστικό τους σκοπό την ικανοποίηση των δικών του αναγκών.
• Ένα παιδί που δε γνωρίζει όρια και δε μαθαίνει να τα τηρεί είναι ανασφαλές, αποπροσανατολίζεται  εύκολα από κάθε είδους ερεθίσματος, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί στους στόχους του και βιώνει συχνά την απόρριψη και τις συνεχείς αποτυχίες.
• Τα περισσότερα παιδιά που δεν έχουν ακούσει το «όχι» από τους γονείς τους δυσκολεύονται επίσης  να κάνουν πραγματικούς φίλους, γιατί περιμένουν από τους άλλους να ικανοποιούν τις ανάγκες τους και επιπλέον δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν οτιδήποτε έχουν, γιατί το θεωρούν δεδομένο.
• Μια άλλη αρνητική συνέπεια απουσίας ορίων στην οικογένεια αποτελεί το γεγονός ότι αν στο σπίτι δεν υπάρχουν σαφή όρια και κανόνες, το παιδί δύσκολα δέχεται τη ύπαρξή τους στο σχολείο και στην κοινωνία.
• Όταν οι γονείς δε βάζουν όρια στο παιδί τους, το εμποδίζουν να γίνει ανεξάρτητο και υπεύθυνο και παράλληλα καλλιεργούν την αίσθηση της παντοδυναμίας, η οποία το οδηγεί μακροπρόθεσμα σε πολλές απογοητεύσεις στον κόσμο έξω από την οικογένεια όπου δε θα μπορεί να τις χειριστεί, καθώς πάντα τις χειρίζονταν άλλοι αντί γι’ αυτό.

Ποιες επιπτώσεις έχει η έλλειψη ορίων στους γονείς;

• Όταν οι γονείς δε βάζουν όρια στα παιδιά τους και τα αφήνουν να κάνουν ό,τι θέλουν και όποτε θέλουν ή βάζουν όρια τα οποία δεν είναι σταθερά, αυξάνεται σταδιακά η έντασή τους και η συναισθηματική τους φόρτιση και συνεπώς κινδυνεύουν να πέφτουν σε παρορμητικές, υπερβολικές και δυσανάλογες τιμωρίες.
• Επίσης αυξάνεται σταδιακά όλο και περισσότερο η ανεκτικότητά τους και δέχονται όλο και πιο πολύ τις παραβάσεις ορίων ή τις ακατάλληλες απαιτήσεις του παιδιού τους.
• Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι να κινδυνεύουν να χρησιμοποιούν συναισθηματικού τύπου απειλές («η μαμά θα πεθάνει») για να αντιμετωπίσουν καταστάσεις οι οποίες έχουν φύγει από τον έλεγχό τους.
   

Πώς πρέπει να βάλουμε τα όρια;

Οι γονείς πρέπει:

• Για να μπορεί ο γονέας να είναι σταθερός, θα πρέπει να είναι ο ίδιος σίγουρος ότι αυτό που κάνει είναι το σωστό. Διαφορετικά, δεν έχει αρκετή πειθώ και το μήνυμα που λαμβάνει το παιδί είναι συγκεχυμένο.
• Οι γονείς πρέπει να λειτουργούν ως ομάδαγια να αποφύγουν το «παιχνίδι του καλού και του κακού» έχοντας κοινή τακτική στη συμπεριφορά τους και να μην επιτρέπουν στο παιδί να χειρίζεται τον έναν για να πετύχει αυτό που θέλει και να κάνει τον άλλον να μοιάζει «κακός». Με σταθερότητα στην κοινή απόφαση και την κοινή αντιμετώπιση δείχνουν και στα παιδιά ότι ενδιαφέρονται και οι δύο το ίδιο  και ότι έχουν την ίδια γνώμη, πείθουν ευκολότερα τα παιδιά να προβληματιστούν με το περιεχόμενο της κατάστασης που έχει προκύψει και όχι με το ποιον θα πάρουν με το μέρος τους. Με αυτήν την τακτική, οι γονείς αποτελούν ταυτόχρονα πρότυπο για τα παιδιά τους, για σχέσεις συνεργασίας και αμοιβαιότητας και δεν περνούν μηνύματα αντιπαλότητας, μυστικών και συμμαχιών μέσα στην οικογένεια.

Τα «καλά» όρια χαρακτηρίζονται από:

Σταθερότητα

• Τα όρια πρέπει να είναι σταθερά και να τηρούνται πάντα αλλιώς, τα παιδιά δε συνδέουν τις πράξεις τους με τις συνέπειες και τις ευθύνες που απορρέουν από αυτές, αλλά με τη διάθεση και τη δυσθυμία των γονέων.  Θέτοντας  σταθερά όρια στο παιδί, οι γονείς καλλιεργούν μακροπρόθεσμα ένα κλίμα ασφάλειας και σιγουριάς στη σχέση του με τους γονείς,  γιατί το παιδί μαθαίνει ότι μπορεί να βασίζεται σε αυτούς και να τους έχει ωςσταθερό σημείο αναφοράς.  Μακροπρόθεσμα το κέρδος για το ίδιο το παιδί είναι ότι υιοθετεί  την υπευθυνότητα, η οποία το καθιστά ικανό να θέτει τα δικά του όρια, να λαμβάνει αποφάσεις αυτόβουλα  και γενικότερα να καθορίζει το ίδιο τον εαυτό του.
• Αν τα όρια δεν είναι σταθερά και το παιδί μαθαίνει ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο μπορεί να τα παρακάμψει,  οι γονείς κάνουν  μελλοντικά την κάθε «προσπάθεια» θέσπισης  ορίων πιο επώδυνη για τους ίδιους αλλά και για το παιδί τους. Αφού το παιδί έχει την εμπειρία ότι είναι μέσα στις δυνατότητές του να ξεπεράσει το όριο που έχουν βάλει οι γονείς του, αρκεί να ασκεί μεγάλη πίεση, θα προσπαθήσει με ακόμα μεγαλύτερη δύναμη και επιμονή να το πετύχει και την επόμενη φορά. Για αυτό, οι γονείς δεν πρέπει να «προσπαθήσουν» να βάλουν όρια, αλλά να είναι πεπεισμένοι και αποφασισμένοι να το κάνουν. Αυτή την εσωτερική στάση θα την περάσουν και στο παιδί τους, το οποίο με τη σειρά του αποδέχεται την κατάσταση πιο εύκολα.
• Ακόμα με τη σταθερή θέσπιση κανόνων, οι γονείς δεν πρέπει να περιμένουν άμεσα την απόλυτη τήρησή τους από το παιδί. Το παιδί θα δοκιμάσει για αρκετό καιρό αν όντως ισχύει το όριο αυτό όπως θα δοκίμαζε αν είναι γερά και αντέχουν  τα μεταφορικά «κάγκελα» που είναι οι γονείς  στη «σκάλα ανάπτυξης» του παιδιού. Επίσης οι γονείς πρέπει να λάβουν υπ’ όψιν τους  ότι ένα παιδί  δεν έχει την ίδια συναισθηματική ωριμότητα και την ίδια αναπτυγμένη λογική σκέψη όπως ένας ενήλικας αλλά ούτε και πολλές εμπειρίες ζωής. Το παιδί θα δοκιμάσει πολλές φορές να κάνει αυτό  που το ικανοποιεί και θα προσπαθήσει  άπειρες φορές να ξεπεράσει τα όρια που του έχουν βάλει οι γονείς του, γιατί λειτουργεί περισσότερο παρορμητικά και συναισθηματικά.
  Ακόμα, στις πρώτες εφαρμογές των ορίων τα παιδιά πιθανότατα θα αντιδράσουν πιο έντονα από πριν – θα φωνάξουν , θα κλάψουν και θα επιστρατεύσουν κάθε άσχημο χειρισμό που έχουν στη διάθεσή τους εναντίον των γονέων και θα ξεστομίσουν λόγια τα οποία ξέρουν ότι πληγώνουν («Δε σε αγαπώ καθόλου», «Θα πάω  να βρω άλλη μαμά»). Βέβαια, δεν εννοούν τίποτα από αυτά που λένε, ούτε είναι σε ένα τέτοιο ξέσπασμα σε θέση να ακούσουν τους γονείς τους ή να συζητήσουν το θέμα. Για αυτόν τον  λόγο θα ήταν καλό οι γονείς να αδιαφορήσουν για τη συμπεριφορά τους και να το συζητήσουν μόλις έχει ηρεμήσει η κατάσταση. Στην αντίθετη περίπτωση το μόνο που θα πετύχουν οι γονείς είναι να παρατείνουν την ένταση, γιατί η άμεση είσπραξη της προσοχής των γονέων του, λειτουργεί ως ισχυρή ενίσχυση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του παιδιού.

Διαύγεια

Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα, συγκεκριμένα και να εκφράζονται με ευκρίνεια. Το παιδί πρέπει να ξέρει ακριβώςποια συμπεριφορά είναι αποδεκτή και ποια δεν είναι καθώς και πότε, πώς και κάτω από ποιες συνθήκες, περιμένουμε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Οι γονείς πρέπει να εξηγήσουν το συγκεκριμένο όριο που θέτουν στο παιδί όταν έχουν καλή επαφή μαζί του και όχι τη στιγμή που αντιμετωπίζουν το συγκεκριμένο θέμα. Πρέπει να είναι ήρεμοι ,να  φροντίζουν να έχουν την προσοχή του παιδιού  και να μην υπάρχει ένταση ή ερεθίσματα που μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή του.
Παράδειγμα:

«Θα σου διαβάσω το παραμύθι αν έχεις  βάλει τις πιτζάμες σου και έχεις πλύνει τα δόντια σου μέχρι τις οχτώ η ώρα. Μετά από αυτό δυστυχώς δεν μπορώ να σου διαβάσω το παραμύθι, γιατί θα έχει έρθει η ώρα να κοιμηθείς.»

Στη θέσπιση ορίων, οι γονείς πρέπει να συμπίπτουν τα μη λεκτικά με τα λεκτικά μηνύματα, γιατί αλλιώς το παιδί παίρνει ένα «διπλό μήνυμα» που το συγχέει και που κάνει τη συνεργασία σας πιο δύσκολη. Διπλά μηνύματα λαμβάνει το παιδί όταν ο γονέας π.χ. εκφράσει κάποιο όριο με διστακτική φωνή, με ερωτηματικό ή μη σιγουριά, αν η στάση του σώματός του  εκπέμπει ανασφάλεια ή αν δεν κοιτάζει το παιδί, αλλά κάποιο άλλο άτομο για «συμπαράσταση».
Όταν οι γονείς βάζουν όρια, πρέπει να τηρούν την αρχή του «εδώ και τώρα» χωρίς αναφορές στο παρελθόν και χωρίς προφητείες για το μέλλον, όπως π.χ. «Και στα προηγούμενα γενέθλια χτυπούσες τα παιδιά» ή  «Ποτέ δε θα το μάθεις αυτό».
Όλοι βγαίνουν κερδισμένοι («win-win»)Τα όρια λαμβάνουν υπ΄ όψιν τους και σέβονται τις ανάγκες όλων των ατόμων που τα αφορούν. Οι γονείς πρέπει να έχουν ως αρχή  να βρίσκουν λύσεις, ώστε και οι ίδιοι αλλά και το παιδί να παίρνουν αυτό που θέλουν όπου αυτό είναι δυνατόν ή να βρίσκουν εναλλακτικές λύσεις.
Παράδειγμα:

Ο γονέας θα μπορούσε να επιτρέψει στο παιδί να χρησιμοποιήσει το στερεοφωνικό αφού του δείξει ότι ξέρει να το χειρίζεται σωστά και να συμφωνήσουν κάτω  από ποιες συνθήκες (π.χ. σε παρουσία του γονέα) μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Η θέσπιση ορίου πρέπει να συμπεριλαμβάνει επίσης τη γνωστοποίηση των συνεπών μη- τήρησής του ορίου, οι οποίες είναι συνήθως απλά η απουσία θετικών συνεπειών, όπως π.χ. η στέρηση του στερεοφωνικού.

Πρόληψη
Τα όρια πρέπει να τίθενται ώστε να προλαμβάνουν προβλήματα και καταστάσεις πριν εμφανιστούν ή πριν χειροτερέψει κάποια κατάσταση.

Παράδειγμα:

«Τώρα που θα πάμε στο πάρτι του Γιωργάκη, περιμένω να …… Αν θα ….. δυστυχώς θα πρέπει να φύγουμε από το πάρτι.»

Είναι θετικά
Αποτελεσματικά όρια εκφράζονται με θετικό τρόπο και επικεντρώνονται σε θετικά αποτελέσματα. Εκφράζονται ως υποσχέσεις, προειδοποιήσεις  και πληροφορίες και όχι ως απειλές.

Παράδειγμα:

«Αν μαζέψεις τα πράγματα στο δωμάτιό σου ως τις 7 η ώρα, θα έχουμε  χρόνο να πάμε μια βόλτα στην πλατεία».

Συνέπεια
Επιτρέπουμε μια θετική συνέπεια να συμβεί μόνο όταν το παιδί κάνει αυτό  που έχουμε συμφωνήσει / ορίσει.

Όριαανάλογα με την ηλικία του παιδιού,  το στάδιο ανάπτυξής του και ανάλογα με τον χαρακτήρα του.Τα πολύ μικρά παιδιά (ως 2 ετών περίπου) δρουν κυρίως αυθόρμητα και συναισθηματικά. Δεν έχουν τη γνωστική ωρίμανση να αντιλαμβάνονται τις  συνέπειες  των πράξεών τους, δεν μπορούν να δουν μια κατάσταση από την οπτική γωνία του άλλου και δεν μπορούν να αναθεωρήσουν τις πράξεις τους και να τις τροποποιήσουν όταν έλκονται από κάτι. Σε αυτήν την ηλικία, σε μια «ήπια» ανεπιθύμητη συμπεριφορά του παιδιού (π.χ. ελαφρύ σπρώξιμο άλλου παιδιού), η πιο αποτελεσματική αντίδραση είναι η άμεση καθοδήγηση στην επιθυμητή λύση. Ήδη το άλλο παιδί έχει εκφράσει δυσφορία – κάτι που ένα παιδί καταλαβαίνει άμεσα. Αυτό που δεν του είναι κατανοητό είναι το γιατί αυτό το παιδί αντέδρασε κλαίγοντας- μιας και ο σκοπός ήταν η διασκέδαση. Ο γονέας καλό θα ήταν σε αυτήν την περίπτωση, να δείξει στο παιδί πώς θα ήταν μια εναλλακτική, θετική συμπεριφορά, π.χ. να χαϊδέψει το άλλο παιδί αντί να το σπρώξει.
Σε επικίνδυνες συμπεριφορές (σκαρφάλωμα σε έπιπλα, εσκεμμένο δυνατό δάγκωμα) ο γονέας πρέπει να πάρει ένα σοβαρό ύφος, να εμποδίσει την επικίνδυνη συμπεριφορά ή να τη διακόψει με αποφασιστικότητα, λέγοντας ένα σοβαρό «όχι» και στη συνέχεια να καθοδηγήσει το παιδί  σε μια επιθυμητή συμπεριφορά που κατά προτίμηση είναι μια παραλλαγή της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς.

Σε παιδιά από 2 ετών η θέσπιση ορίων πρέπει να συνοδεύεταιπάντα από μια εξήγηση για τους λόγους για τους οποίους τίθενται.Από 2 1/2 ετώνένα παιδί έχει μεγαλύτερη αίσθηση των συνεπειών των πράξεών του και μαθαίνει να ελέγχει τη συμπεριφορά του, να δέχεται κανόνες, να εκφράζει με υγιή τρόπο τα συναισθήματά του, να είναι σε θέση να αποφύγει κινδύνους και γενικότερα να γίνεται πιο υπεύθυνο.
Όσο μεγαλώνει το παιδί, τα όρια πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς στο αναπτυξιακό του επίπεδο και να σχετίζονται με τις δυνατότητες που έχει αποκτήσει. Οι γονείς πρέπει να φροντίσουν να δημιουργούν όλο και μεγαλύτερα πλαίσια με τα όριά τους στα οποία να κάνει το παιδί επιλογές  ανάλογα με την ηλικία του, έτσι ώστε να είναι σε θέση στην εφηβεία να πάρει σωστές αποφάσεις και να κάνει επιλογές εποικοδομητικές για τη ζωή του.
Τα όρια πρέπει να είναιλογικά και όχι υπερβολικά και δεν πρέπει να εμποδίζουν το παιδί στην ανάπτυξη του («όρια στα όρια»). Επίσης οι γονείςπρέπει να αναρωτηθούν αν το συγκεκριμένο ζήτημα είναι ίσως μια ιδιοτροπία τους που πρέπει να αναθεωρήσουν.
Όρια ανάλογα με τη «σοβαρότητα» της κατάστασης
Οι γονείς καλούνται να οριοθετήσουν συμπεριφορές του παιδιού που διαφέρουν στην ένταση, στη σοβαρότητα και στον αντίκτυπο που έχουν στο περιβάλλον και στην εξέλιξή του.  Κάποιες συμπεριφορές του παιδιού μπορεί να καταλήγουν σε επικίνδυνες καταστάσεις για το ίδιο το παιδί ή για άλλα άτομα. Άλλες αντιδράσεις μπορεί να φέρουν αναστάτωση μέσα στην οικογένεια και με άλλες  μπορεί να διεκδικεί υπερβολικά δικαιώματα για την ηλικία του ή ένα δυσανάλογο ρόλο  μέσα στο «σύστημα οικογένεια». Πρέπει λοιπόν οι γονείς να ιεραρχούν τα ζητήματα ανάλογα με τη σοβαρότητά τους και τη λειτουργία της οικογένειας και να θέτουν τα όρια ανάλογα.

Αποτελεσματική μέθοδος στη θέσπιση ορίων : «Οι λογικές συνέπειες»

Σε ένα θετικό  συναισθηματικό κλίμα δίνουμε, ανάλογα με την ηλικία και τη συναισθηματική κατάσταση, στο παιδί επιλογές για να αποφασίσει, προειδοποιώντας το για τις λογικές συνέπειες που θα ακολουθήσουν και το αφήνουμε να υποστεί τις συνέπειες της επιλογής του για τη συγκεκριμένη μέρα.

Παράδειγμα: Σχολικές εργασίες

Το παιδί έχει την

«Επιλογή Α» = Κάνει τις σχολικές εργασίες του σε μια συγκεκριμένη ώρα.

Συνέπειες της επιλογής Α :

Αναγνώριση και επιβράβευση από τους γονείς και από τους δασκάλους
Αυτοεκτίμηση και αναγνώριση από τους συμμαθητές
Ελεύθερο χρόνο για παιχνίδι
Και την

«Επιλογή Β» = ΔΕΝ κάνει τις σχολικές του εργασίες στη συγκεκριμένη ώρα

Συνέπειες της επιλογής Β :

Απουσία επιβράβευσης από τους γονείς και από τους δασκάλους
Μειωμένη αυτοεκτίμηση και αναγνώριση από τους  συμμαθητές          
Ενδεχομένως αποδοκιμασία από τους δασκάλους
Επιπλέον εργασίες για την επόμενη μέρα
                    

Το παιδί επιλέγει την επιλογή Α ή Β γνωρίζοντας τις συνέπειες της κάθε επιλογής. Σε αντίθεση με την τιμωρία το παιδί είναι υπεύθυνο για τις θετικές ή αρνητικές συνέπειες που ακολουθούν και δεν είναι οι γονείς που του τις επιβάλλουν γιατί έχουν την «εξουσία».

Αποτέλεσμα είναιτο παιδί να γίνεται υπεύθυνο αφού μαθαίνει να επιλέγει και να δέχεται τη σχέση πράξης και συνέπειας.

Προϋποθέσεις για την ορθή εφαρμογή αυτής της μεθόδου αποτελεί η θετική πρόθεση και όχι η εκδικητικότητα καθώς και η συνέπεια και η σταθερότητα στην εφαρμογή της.  Οι συνέπειες πρέπει επίσης να σχετίζονται λογικά με τις πράξεις του παιδιού και να μην είναι άσχετες με αυτές.

Παρόλο το υψηλό ποσοστό αποτελεσματικότητας αυτής της μεθόδου πολλοί γονείς δυσκολεύονται στην εφαρμογή της. Διακατέχονται  από μια διάχυτη ανάγκη να «προστατεύουν» τα παιδιά τους από δυσάρεστες για αυτά συνέπειες των πράξεών τους. Έτσι π.χ. τα «κυνηγούν» για να  κάνουν τις σχολικές τους εργασίες και τις κάνουν δικές τους υποχρεώσεις, στην προσπάθειά τους να φανεί το παιδί τους καλός μαθητής και να μην υποστεί τις αρνητικές συνέπειες (π.χ. την παρατήρηση της δασκάλας) της επιλογής του. Μακροπρόθεσμα γίνονται «μάνατζερ» των παιδιών τους και τους στερούν το βίωμα της σχέσης «πράξη – αποτέλεσμα»,  με συνέπεια να εμποδίζουν την ανάπτυξη της υπευθυνότητάς τους και γενικότερα της αυτονόμησής τους.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να θέτουμε όρια;

Οι περισσότεροι γονείς παραδέχονται ότι είναι πολύ σημαντικό να θέτουν όρια, εντούτοις  δυσκολεύονται να το  κάνουν πράξη και μάλιστα με τρόπο σταθερό και αποτελεσματικό.

Οι λόγοι για τους οποίους οι γονείς δυσκολεύονται να βάλουν όρια είναι πολλοί και σύνθετοι και σχετίζονται  με τον τρόπο που μεγάλωσαν οι ίδιοι, με τον σύγχρονο τρόπο ζωής και με την ιδιοσυγκρασία τους. Παρακάτω ακολουθούν κάποιοι λόγοι για τους οποίους δυσκολεύονται οι περισσότεροι γονείς να θέσουν αποτελεσματικά όρια στα παιδιά τους:

Όταν εργάζονται και οι δύο γονείς, αισθάνονται τύψεις και ενοχές λόγω της απουσίας τους από το σπίτι και το παιδί τους. Για αυτόν τον λόγο δυσκολεύονται να εφαρμόζουν όρια και  κανόνες τις λιγοστές ώρες που βρίσκονται μαζί με το παιδί.
Πολλοί γονείς έχουν συνδέσει λέξεις όπως «όρια» και  «σταθερότητα» με κάτι «κακό». Θεωρούν ότι με το που θα αρνηθούν κάτι στο παιδί τους αυτό θα τους κρίνει άσχημα. Έχουν το άγχος  να φαίνονται καλοί γονείς στο παιδί τους και , όσο κι αν είναι αντίθετο στο ρόλο τους, ζητούν την επιβράβευσή του, πολλές φορές χωρίς οι ίδιοι να το συνειδητοποιούν. Έτσι λειτουργούν με βάση το τι θα κάνει τους ίδιους να αισθανθούν καλά.
Νιώθουν ότι με τα όρια δε δίνουν χαρά στα παιδιά τους και νιώθουν ενοχές για αυτό.
Άλλοι γονείς κάνουν όλα τα χατίρια στα παιδιά τους και δεν τους βάζουν όρια, γιατί νιώθουν ότι οι δικοί τους γονείς δεν εκπλήρωναν τις επιθυμίες τους και δε θέλουν να κάνουν το ίδιο στα παιδιά τους.
Συμβαίνει επίσης για πολλούς γονείς  μόνη επιβεβαίωση στη ζωή τους να είναι τα παιδιά τους. Όταν τα βλέπουν έστω και στιγμιαία χαρούμενα αισθάνονται σημαντικοί και  νιώθουν ότι «κερδίζουν» τα παιδιά τους. Έτσι, η υποχώρησή τους γίνεται γιατί περιμένουν το αντάλλαγμα, που στο μυαλό τους ισοδυναμεί με ευγνωμοσύνη, αλλά και αίσθημα υποχρέωσης από τη μεριά των παιδιών. Δυστυχώς όμως, οι συνέπειες της παραπάνω στάσης των γονέων είναι εντελώς αντίθετες από τις αναμενόμενες.  Τα παιδιά , ακριβώς επειδή έχουν μάθει ότι μετά από κάθε πίεση και ψυχολογικό εκβιασμό που θα ασκήσουν στους γονείς θα πετύχουν αυτό που θέλουν , θεωρούν τα πάντα δεδομένα. Έτσι, όχι μόνο δε δείχνουν ευγνωμοσύνη στους γονείς, αλλά αδυνατούν και να εκτιμήσουν αυτά που τους προσφέρουν.
Πολλές φορές οι γονείς δεν «αντέχουν» να είναι σταθεροί και το να ενδώσουν εκείνη τη στιγμή είναι η πιο «εύκολη» λύση, την οποία όμως μακροπρόθεσμα «πληρώνουν» πολύ ακριβά.
Η θέσπιση ορίων λοιπόν από τους γονείς, όσον αφορά στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους είναι πολύ σημαντική. Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή, διότι αν δε γίνει με τον σωστό τρόπο, στη σωστή στιγμή ή αν δοθούν λανθασμένα όρια ή ακόμη αν αυτά δεν τηρηθούν, τότε όχι μόνο δε θα επέλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα, αλλά θα υπάρξουν και αρνητικές επιπτώσεις, τόσο στα ίδια τα παιδιά όσο και στην οικογένεια γενικότερα.

 

Το σύνδρομο Down (Ντάουν) ή τρισωμία 21 προκαλείται από περίσσεια γενετικού υλικού στο χρωμόσωμα 21 που δημιουργεί τρεις εκδοχές αυτού του χρωμοσώματος αντί για τις φυσιολογικές δύο.

Τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της ανωμαλίας είναι σωματική και νοητική υστέρηση που κυμαίνεται από ελαφριά ως βαριά. Το χαμηλό ανάστημα και n τάση για παχυσαρκία είναι συνήθη χαρακτηριστικά.

Αιτία

Το 1959 ανακαλύφθηκε η αιτία της πάθησης από τον Γάλλο γιατρό και Ζερόμ Λεζέν. Το σύνδρομο Down είναι η πιο συχνή διαταραχή χρωμοσωμάτων.

Κάθε άνθρωπος έχει 46 χρωμοσώματα που ανήκουν σε 23 ζεύγη. Το σπερματοζωάριο έχει 23 χρωμοσώματα και το ωάριο άλλα 23. Όταν γίνεται η σύλληψη και αρχίζει να διαμορφώνεται ένας νέος άνθρωπος το πρώτο κύτταρο σχηματίζει 46 χρωμοσώματα. Μερικές φορές όμως γίνονται λάθη και προκύπτουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Στο σύνδρομο Down, κατά τη σύλληψη, στο ζεύγος χρωμοσωμάτων νούμερο 21 εισέρχεται και ένα τρίτο χρωμόσωμα (εξ ου και ο όρος τρισωμία 21). Η ανωμαλία αυτή αναπαράγεται στη συνέχεια σε κάθε κύτταρο του σώματος καθώς σχηματίζεται το μωρό. Να σημειωθεί ότι το περιττό χρωμόσωμα προέρχεται κατά 90% από το ωάριο.

Υπάρχουν τρία είδη του συνδρόμου Down. Το πρώτο είναι η τρισωμία 21, δηλαδή παρουσία χρωμοσώματος στο 21ο ζεύγος των χρωμοσωμάτων, κάτι που αφορά το 95% των πασχόντων. Περίπου το 4% των πασχόντων έχει τη λεγόμενη μετάθεση. Αυτά τα άτομα με σύνδρομο Down έχουν μεν το φυσιολογικό αριθμό των 46 χρωμοσωμάτων, αλλά και ένα τμήμα πλεονάζοντος χρωμοσώματος 21 προσκολλημένο πάνω σε άλλο χρωμόσωμα. Τέλος, περίπου το 1% έχει το λεγόμενο μωσαϊκισμό, όπου μερικά κύτταρα έχουν τρισωμία 21 ενώ τα άλλα είναι φυσιολογικά.

Η παρουσία του επιπλέον χρωμοσώματος προκαλεί τα εξής συμπτώματα ή χαρακτηριστικά:

Γενικευμένη υποτονία και χαλαρές αρθρώσεις.
Χαμηλά τοποθετημένα, με προς τα πάνω κλίση μάτια και χαμηλά τοποθετημένα αυτιά.
Μικρό στόμα με μεγάλη προεξέχουσα γλώσσα.
Πεπλατυσμένη μύτη.
Πλατιά χέρια.
Χαμηλό βάρος γέννησης και μικρό ανάστημα.

Πιθανότητες

Εκτιμάται ότι περίπου 1 στα 800-1.000 βρέφη γεννιούνται με αυτή την πάθηση η οποία επηρεάζει πολλαπλά συστήματα, χωρίς πάντως αυτό να σημαίνει πως οι πάσχοντες θα παρουσιάσουν όλες τις εκδηλώσεις. Από ορισμένους δεν θεωρείται ασθένεια, δεδομένου ότι τα άτομα με σύνδρομο Down δεν υποφέρουν από αυτό.

Το επιπλέον χρωμόσωμα μπορεί να προέρχεται είτε από τη μητέρα είτε από τον πατέρα αλλά φαίνεται πως υπάρχει μια σύνδεση με την ηλικία της μητέρας κατά την οποία επιτυγχάνεται η εγκυμοσύνη. Οι πιθανότητες μίας γυναίκας να γεννήσει παιδί με σύνδρομο Down αυξάνονται με την ηλικία. Για μία γυναίκα ηλικίας 25 ετών η πιθανότητα να γεννήσει παιδί με αυτό το σύνδρομο είναι μια στις 1350 ενώ η πιθανότητα στην ηλικία των 40 ετών είναι 1 στις 100.

Πλην της εγκυμοσύνης σε μεγαλύτερη ηλικία, άλλος παράγοντας που αυξάνει την πιθανότητα γέννησης παιδιού με σύνδρομο Down αποτελεί η γέννηση προηγούμενου πάσχοντος παιδιού από τους ίδιους γονείς.

Συμπτώματα και επιπλοκές

Ένα βρέφος που γεννιέται με σύνδρομο Down μπορεί να έχει διάφορα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως μικρό κεφάλι, μικρά αφτιά, επίπεδο πρόσωπο και μάτια με κλίση προς τα επάνω. Τα δάχτυλα του παιδιού είναι σχετικά κοντά και τα χέρια έχουν συχνά μία ρυτίδα στις παλάμες. Για πολλά χρόνια, λόγω του προσώπου και του σχήματος των ματιών που είχαν έντονα τα χαρακτηριστικά της μογγολικής φυλής, είχε καθιερωθεί ο όρος «Μογγολισμός», όμως σήμερα θεωρείται ηθικά ανεπίτρεπτος και επιστημονικά απαράδεκτος.

Τα βρέφη που γεννιούνται με σύνδρομο Down μπορεί να είναι μετρίου μεγέθους, αλλά αναπτύσσονται αργά και παραμένουν μικρά. Έχουν αναπτυξιακή καθυστέρηση που ποικίλλει από ήπια έως σοβαρή. Μπορεί επίσης να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν συγγενείς καρδιοπάθειες (με κυριότερη το μεσοκοιλιακό έλλειμμα) και γαστρεντερικά προβλήματα.

Τα μωρά με σύνδρομο Down διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο προβλημάτων όπως αναπνευστικές λοιμώξεις, διαταραχές της όρασης, υποθυρεοειδισμό και λευχαιμία.

Οι διαταραχές στην ψυχοκοινωνική εξέλιξη περιλαμβάνουν επηρεασμό της βραχυχρόνιας μνήμης, της ικανότητας σκέψης, της ομιλίας. Η κινητική και η λεκτική υστέρηση γίνονται εμφανή σε πρώιμη ηλικία. Καταγράφεται αυξημένη συχνότητα εμφάνισης αυτισμού, όπως και πρώιμης νόσου Αλτσχάιμερ (από 35 ετών).

Είναι αυξημένες οι βλάβες του πεπτικού σωλήνα, η κοιλιοκάκη και η ατρησία ή στένωση δωδεκαδακτύλου. Αρκετοί πάσχοντες εμφανίζουν ενδοκρινοπάθειες, όπως υποθυρεοειδισμό ή σακχαρώδη διαβήτη. Αρκετά συχνά είναι τα οφθαλμικά προβλήματα, όπως το γλαύκωμα, ο καταρράκτης και ο συγκλίνων στραβισμός.

Οι άνδρες με σύνδρομο Down είναι στείροι (εκτός από αυτούς που έχουν τον μωσαϊκισμό) ενώ οι γυναίκες έχουν 50% πιθανότητα να γεννήσουν μωρό που επίσης θα έχει το σύνδρομο.

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία για το σύνδρομο Down. Οι καρδιακές ή άλλες σχετικές παθήσεις μπορούν συχνά να αντιμετωπιστούν επιτυχώς με χειρουργική επέμβαση.

Πολλά παιδιά με σύνδρομο Down είναι ευτυχισμένα, στοργικά και καλόβολα. Αρκετά πηγαίνουν στο σχολείο, μαθαίνουν να γράφουν και να διαβάζουν, βρίσκουν δουλειές και εν τέλει ζουν ανεξάρτητα ή σχεδόν ανεξάρτητα.

Προγεννητικός έλεγχος

Μπορεί η πιθανότητα για το σύνδρομο να είναι μειωμένη όταν η εγκυμοσύνη συμβεί σε νεαρή ηλικία, αλλά δεν υπάρχει τρόπος να αποτραπεί το σύνδρομο Down. Μπορούν όμως να γίνουν εξετάσεις για την ανίχνευση του συνδρόμου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ο έλεγχος αυτός γίνεται ως εξής:

Υπέρηχος. Γίνεται μέτρηση μιας συγκεκριμένης περιοχής στον αυχένα του μωρού μεταξύ 11ης -14ης εβδομάδας κύησης. Αυτή η εξέταση είναι γνωστή ως αυχενική διαφάνεια.
Εξετάσεις αίματος. Τα αποτελέσματα των υπερήχων συνδυάζονται με αιματολογικές εξετάσεις (PAPP-A και την ορμόνη που λέγεται ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη HCG). Ανώμαλα επίπεδα της PAPP-A και HCG μπορεί να υποδηλώνουν κάποιο πρόβλημα.
Όταν πραγματοποιηθεί αυτός ο έλεγχος κατά την 11η εβδομάδα της κύησης, μπορεί να εντοπιστεί το 87% των μωρών με το σύνδρομο Down. Εάν κάποια από τις παραπάνω εξετάσεις δείχνει υψηλό κίνδυνο για τη πάθηση μπορεί να γίνει αμνιοπαρακέντηση για να καθοριστεί αν το μωρό έχει πράγματι σύνδρομο Down.

Πρόσφατα έχει αναπτυχθεί ένα τεστ DNA υψηλής ακρίβειας για τη διάγνωση του συνδρόμου Down το οποίο μπορεί να διενεργείται στα πρώτα στάδια της κύησης παρέχοντας ασφαλή αποτελέσματα.